Camiler sahip oldukları özgün kullanım şekilleri ve periyotları ile diğer yapı türlerinden ayrışmaktadır. Özellikle cuma, bayram, teravih namazları ve kandil programları gibi toplu kullanımın olduğu zamanlarda çok sayıda kullanıcı aynı anda camiye girip çıkmaktadır. Giriş ve çıkışlarda gözlemlenen sıkışma, ezilme, bekleme vb. sağlık ve konfor sorunları bu alanda yapılan mimari uygulamaların çağdaş bağlamları ile ele alınmasının gerekliliğine dikkat çekmektedir. Bu çalışmada çağdaş dönemde üretilen camilerde giriş uygulamalarına ve bu uygulamaların neden olduğu problemlere odaklanılmaktadır. Mevcut uygulamalar üzerinden elde edilen bulguların, yeni yapılacak camiler için sürdürülebilir tasarım verileri oluşturması amaçlanmaktadır. Literatür araştırmaları ve Diyarbakır örneklemindeki saha çalışması ile elde edilen veriler karşılaştırmalı analiz yöntemi ile değerlendirilmiştir. Çalışmada, çağdaş şehirleşmenin etkisi altında gelişen ve günümüz cami mimarisine örnek teşkil eden bir kentsel bölge belirlenerek, bu alanda bulunan tüm camiler (23 cami) incelenmiştir. Araştırma kapsamında yapılan saha çalışması ile örneklem alanındaki camilerin plan krokileri çizilerek “giriş-giriş kapısı- iç mekân-mekân kapasitesi-sirkülasyon” ilişkileri plan düzleminde ifade edilmiştir. Giriş planlamalarındaki genel ve farklı uygulamalar tespit edilerek cami mimarisindeki giriş planlamalarına dair yaklaşımların genel görünümü oluşturulmuştur. Ulaşılan bulgular çağdaş ve sürdürülebilir cami örnekleri ile karşılaştırılarak tartışılmıştır. Araştırma bulguları cami girişlerinin genel olarak kuzey cephesinde planlanan tek kapı ile organize edildiğini göstermektedir. Kuzey cephesinde iki ve üç kapılı harim girişine sahip sınırlı örnekler de mevcuttur. Modern üslup ile ele alınan bir örnekte ise diğer uygulamalardan farklı olarak cami girişinin doğu ve batı olmak üzere iki farklı cephede organize edildiği tespit edilmiştir. Mekân kapasitesi ve plan özelliklerinden bağımsız olarak tek cephede ve tek kapı ile organize edilen cami girişlerinin bu alanda yaşanan sorunların en önemli nedeni olduğu görülmüştür. Çağdaş uygulamalarda ise harim alanı girişlerinin mekân kapasitesi ile bağlantılı olarak çok sayıda kapı ile planlandığı ve toplu kullanımlarda bu kapıların aktif olarak kullanıldığı dikkat çekmiştir. Araştırma sonuçları cami girişlerinin mekân kapasitesi ve sirkülasyon alanları doğrultusunda ele alınmasının gerekliliğini ortaya koymuştur.

Cami mimarisi ve peyzajının hem fiziksel hem kültürel hem de sanatsal boyutu bulunmaktadır. Bu nedenle İslam kültürel hafızasının en belirgin unsurlarından biri olarak, tarih boyunca gündelik hayatın algısına hitap eden çeşitli mimari ve estetik yaklaşımlar sergilemiştir. Cami-peyzaj ilişkisi ise, yapının hem fiziksel çevresiyle hem de manevi atmosferiyle bütünleşmesini sağlayan önemli bileşenlerden biridir. Mimarlık ve peyzaj mimarlığı arakesitinde yapılan ve giderek artan çalışmalar da cami-peyzaj ilişkisinin farklı perspektiflerden ele alınmasının önemine dikkat çekmektedir. Bu çalışmada da 2000-2024 yılları arasında cami-peyzaj üzerine yapılan akademik çalışmaların ve küresel eğilimlerin incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma verileri, Web of Science (WoS) veri tabanından “mosque and landscape” anahtar kelimesi ile yapılan arama ile ulaşılan yayınlardan elde edilmiştir. WoS veri tabanından elde edilen 138 yayın verileri Vosviewer programı kullanılarak görsel haritaları oluşturulmuş ve analiz edilmiştir. Bibliyometrik veriler, dört temel analiz üzerine odaklanılmıştır. İlk olarak, cami-peyzaj ilişkisi üzerine yapılan yayınların zaman içindeki dağılımı incelenmiştir. Bu analiz, araştırma alanının nasıl geliştiğini ve hangi dönemlerde bu konuya ilginin arttığı belirlenmiştir. İkinci olarak, literatürde en çok alıntı yapılan çalışmalar belirlenmiş ve bu çalışmalarda hangi temalara odaklanıldığı incelenmiştir. Bu analiz ile alanın en etkili çalışmaları tespit edilmiş ve bu çalışmaların araştırma gündemini nasıl şekillendirdiği ortaya konmuştur. Üçüncü olarak, cami-peyzaj odaklı en çok yayın yapan, en fazla alıntı alan yazarlar ve kurumların performansları analiz edilmiştir. Performans analizi ile alandaki lider araştırmacıları ve hangi üniversitelerin veya araştırma merkezlerinin bu konuda öne çıktığı ortaya konulmuştur. Son olarak, yayınlarda en sık kullanılan anahtar kelimeler ve öne çıkan temalar belirlenerek alanın genel görünümüne odaklanılmıştır. Araştırma sonucunda cami-peyzaj ilişkisindeki mevcut bilgi birikimi haritalandırılarak; araştırma temaları, coğrafi dağılımları, en etkili yayın ve yayın grupları, en aktif araştırma kurumları ve zaman içindeki eğilimleri ortaya çıkarılmıştır. Yapılan çalışmanın, gelecekteki araştırmalara rehberlik edebilecek önemli veriler sunacağı ve literatürdeki boşlukların tespit edilmesi açısından katkı sunacağı öngörülmektedir.